Van kennisonrecht naar kennis-solidariteit in de gezondheidszorg

In de analyses van deze gezondheidsongelijkheid door Van den Muijsenbergh (p.116), Horstman en Dijkstra (p.121) en de reactie erop van Haverkamp (p.127) speelt het begrip ‘epistemic injustice’ (‘kennisonrecht’) een belangrijke rol. Dat begrip is gemunt door filosofe Miranda Fricker en betekent, in haar eigen korte maar krachtige bewoordingen: “a wrong done to someone specifically in their capacity as a knower” (Fricker, 2007, p.1). Het onrecht dat mensen wordt aangedaan door niet erkend te worden in de hoedanigheid van iemand die over kennis beschikt is ook in de gezondheidszorg wijd verbreid (Carel et al, 2014). Iedereen kent getuigenissen van patiënten van wie ervaringen werden genegeerd of als irrelevant beschouwd, vanwege bijvoorbeeld sociale vooroordelen, of kent patiënten of families die niet (goed) begrepen worden door zorgprofessionals bij gebrek aan een gedeelde taal om op een betekenisvolle manier in gesprek te komen. Horstman en Dijkstra laten in hun bijdrage haarscherp zien hoe kennisonrecht zich in de publieke gezondheidszorg ontwikkeld heeft en hoe dat onrecht in stand wordt gehouden.

Hoe moeten we dergelijk kennisonrecht in de zorg aanpakken? Horstman en Dijkstra pleiten ervoor te erkennen dat wetenschappelijke en professionele praktijken niet neutraal zijn en we actief ongelijkheden moeten analyseren om ze te helpen oplossen. Bovendien is het nodig om los te komen van de (ogenschijnlijk neutrale) taal van risico’s, interventies en doelgroepen om meer recht te doen aan gezondheidsverschillen als sociaal verschijnsel. Haverkamp benadrukt het belang van het serieus nemen van ervaringskennis en gezondheidsproblemen en ongelijkheid aan te pakken door met burgers samen te werken. Van den Muijsenbergh zoekt de aanpak van het verkleinen van gezondheidsverschillen in aandacht en zorg voor de gemeenschap, in het collectieve goed. Ze pleit voor solidariteit. Van den Muijsenbergh noemt het niet, maar ik vermoed dat ze van harte in zou stemmen met wat Pot (2022) noemt ‘epistemic solidarity’, kennis-solidariteit. Kennis-solidariteit sluit mensen niet uit maar omvat juist praktijken waarin anderen in wie men een zekere gelijkenis herkent ondersteund worden als kenners. Dat ondersteunen en helpen van anderen gaat gepaard met kosten en moeite, dat is inherent aan solidariteit: tijd, geld, onplezierige emoties (bijv. frustratie of ongeduld) of risico’s. Solidariteit – ook kennis-solidariteit – praktiseren doe je niet om er zelf beter van te worden. Een kennis-solidaire gezondheidszorg daagt de biomedische macht uit en vraagt soms meer tijd van zorgprofessionals, ook om samen met patiënten en burgers de kennis bloot te leggen die nodig is om ziekte te behandelen, gezondheid te bevorderen en ongelijkheid tegen te gaan. Of in de woorden van Van den Muijsenbergh (2023): “Professionele rebelsheid is nodig, soms.”

Literatuur

Carel H, Kidd IJ. Epistemic injustice in healthcare: a philosophical analysis. Medicine, Health Care and Philosophy 2014; 17: 529-540.

Fricker M. Epistemic injustice. Power and the ethics of knowing. Oxford: Oxford University Press, 2007.

Muijsenbergh M. van den. Elk mens telt! Evenveel? Nijmegen: Radboud Universiteit, afscheidsrede 29 juni 2023.

Pot M. Epistemic solidarity in medicine and healthcare. Medicine, Health Care and Philosophy 2022; 25: 681-692.